Ανακαλύπτουμε το αρχαίο Θέατρο

Πώς θα έμοιαζε μια θεατρική παράσταση στην αρχαιότητα; Ποιοι έπαιζαν; Τι γνωρίζουμε για τα κοστούμια, τα προσωπεία, τα σκηνικά, τη σκηνοθεσία και τη μουσική; Οι απαντήσεις σε ερωτήματα σαν κι αυτά ή κι άλλα παρόμοιά τους αναδεικνύουν τα συστατικά της ίδιας της θεατρικής πράξης, όσα δηλαδή ο Αριστοτέλης ονομάζει «όψις» και «σκευή».

Ποιοι έπαιζαν;

Οι υποκριτές και ο χορός ήταν από τους σημαντικότερους συντελεστές μιας θεατρικής παράστασης.

Οινοχόη με σκηνή χορού που εκτελούν άντρες μεταμφιεσμένοι σε πουλιά. Περ. 480 π.Χ., Βρετανικό Μουσείο, Λονδίνο

Οι υποκριτές, όπως ονόμαζαν τότε τους ηθοποιούς, ήταν αποκλειστικά άντρες που υποδύονταν και τους αντρικούς και τους γυναικείους ρόλους των έργων. Με το σώμα και τη φωνή τους ζωντάνευαν το θεατρικό κείμενο μετατρέποντάς το σε δράση. Στην τραγωδία οι βασικοί υποκριτές ήταν αρχικά δύο και στη συνέχεια τρεις, ενώ στην κωμωδία ήταν τέσσερις έως επτά. Όμως οι ρόλοι των έργων ήταν περισσότεροι από τον αριθμό των υποκριτών, ιδιαίτερα στην τραγωδία. Έτσι, στην ίδια παράσταση κάθε υποκριτής έπαιζε όχι μόνο έναν, αλλά αρκετούς ρόλους.

Κομμάτι αγγείου με απεικόνιση υποκριτή με κοντό χιτώνα και ψηλές μπότες. Στο δεξί του χέρι κρατάει ένα προσωπείο και στο αριστερό ένα μικρό σπαθί. Περ. 350 π.Χ., Μουσείο Martin von Wagner, Βύρτσμπουρκ.

Ο χορός ήταν μία ομάδα αντρών που έπρεπε να τραγουδούν και να χορεύουν συντονισμένα. Όλα τα μέλη υποδύονταν τον ίδιο ρόλο (γέροντες πολίτες, γυναίκες, στρατιώτες κ.ά), άλλοτε αντρικό κι άλλοτε γυναικείο ανάλογα με την υπόθεση των έργων. Από το σύνολο των χορευτών ξεχώριζε ο κορυφαίος που καθοδηγούσε τους υπόλοιπους ως προς τη διάταξή τους στην ορχήστρα αλλά και ως προς το ρυθμό της κίνησης.

Τι κοστούμια φορούσαν;

Στην τραγωδία οι υποκριτές φορούσαν, τόσο για τους αντρικούς όσο και για τους γυναικείους ρόλους, έναν μακρύ χιτώνα που έφτανε ως τους αστραγάλους. Είχε μακριά στενά μανίκια, τις χειρίδες, που κατέληγαν στους καρπούς των χεριών.

Τι γνωρίζουμε για τη σκηνογραφία;

Τα κείμενα και οι εικόνες των αγγείων μαρτυρούν ότι στις αρχαίες παραστάσεις πρέπει να υπήρχε κάποιου είδους σκηνογραφία. Θα πρέπει όμως να φανταστούμε τα «σκηνικά» αυτά πολύ διαφορετικά από αυτά που έχουμε σήμερα στο μυαλό μας.

Πώς ήταν η σκηνοθεσία;

Οι τραγικοί ποιητές του 5ου αι. π.Χ. ήταν συνήθως και οι σκηνοθέτες των έργων τους. Ήταν υπεύθυνοι για τη σκηνική παρουσίαση των δραμάτων και την καθοδήγηση των υποκριτών και του χορού. Σε ορισμένες περιπτώσεις, οι ποιητές ανέθεταν την σκηνοθεσία στον χοροδιδάσκαλο που δίδασκε το χορό. Αυτή η πρακτική καθιερώθηκε κυρίως μετά τα μέσα του 4ου αι. π.Χ., όταν τα έργα του 5ου αι. π.Χ παρουσιάζονταν πλέον σε επανάληψη. Τότε τη σκηνοθεσία αναλάμβανε συχνά ο πρωταγωνιστής, ο βασικότερος από τους τρεις υποκριτές της παράστασης. Στη κωμωδία τις περισσότερες φορές ποιητής και σκηνοθέτης δεν ταυτίζονταν. Ακόμα και ο Αριστοφάνης είχε αναθέσει τη σκηνοθεσία πολλών κωμωδιών του σε κάποιο χοροδιδάσκαλο.

Ερυθρόμορφο αλάβαστρο με παράσταση χορεύτριας με κρόταλα. 520 π.Χ. Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο.

Υπήρχε μουσική στις παραστάσεις;

Η μουσική ήταν ένα πολύ σημαντικό κομμάτι του αρχαίου δράματος. Βρισκόταν στον πυρήνα κάθε παράστασης, όπου απαγγελία, μουσική και τραγούδι αποτελούσαν ένα ενιαίο σύνολο. Τη συνολική ευθύνη της μουσικής είχε ο ποιητής που ήταν συγχρόνως και ο συνθέτης των έργων του. Στη μουσική της τραγωδίας πρωταγωνιστούσαν τα τραγούδια του χορού, ενώ υπήρχαν και τραγούδια για τους υποκριτές. Οργανική μουσική δεν υπήρχε παρά μόνο σαν σύντομο άκουσμα ανάμεσα στις στροφές που τραγουδούσε ο χορός. Και στην κωμωδία τραγουδούσε κυρίως ο χορός, ενώ τα τραγούδια των υποκριτών ήταν πιο σπάνια. Κάποιες φορές ανάμεσα στα λόγια των υποκριτών οι ποιητές επέλεγαν να παρεμβάλλουν σύντομους ήχους από μουσικά όργανα για να προκαλέσουν το γέλιο των θεατών. Οι ρυθμοί των τραγουδιών της κωμωδίας ήταν πιο απλοί από αυτούς της τραγωδίας και θύμιζαν τη μουσική των λαϊκών τραγουδιών της καθημερινής ζωής.