Ανακαλύπτουμε το αρχαίο Θέατρο

Το θεατρικό οικοδόμημα εξελίσσεται σταδιακά στη διάρκεια της αρχαιότητας και η μορφή του αλλάζει για να προσαρμοστεί στις ανάγκες κάθε εποχής. Έτσι, τα πρώτα λιτά και απλά θεατρικά κτίσματα δίνουν τη θέση τους σε επιβλητικά οικοδομήματα. Αργότερα, οι Ρωμαίοι τα παραλαμβάνουν από τους Έλληνες, τα διατηρούν και κατασκευάζουν πολλά καινούρια, κάνοντας όμως μετατροπές στο αρχικό σχέδιο. Ωστόσο, όλα τα αρχαία θέατρα, ελληνικά και ρωμαϊκά, έχουν τρία βασικά μέρη: την ορχήστρα, το κοίλο και τη σκηνή.

Αναπαράσταση ελληνιστικού θεάτρου

Τι γνωρίζουμε για το θεατρικό οικοδόμημα;

Το θεατρικό οικοδόμημα εξελίσσεται σταδιακά στη διάρκεια της αρχαιότητας και η μορφή του αλλάζει για να προσαρμοστεί στις ανάγκες κάθε εποχής. Έτσι, τα πρώτα λιτά και απλά θεατρικά κτίσματα δίνουν τη θέση τους σε επιβλητικά οικοδομήματα. Αργότερα οι Ρωμαίοι τα παραλαμβάνουν από τους Έλληνες, τα διατηρούν και κατασκευάζουν πολλά καινούργια, κάνοντας όμως μετατροπές στο αρχικό σχέδιο. Ωστόσο, όλα τα αρχαία θέατρα, ελληνικά και ρωμαϊκά, έχουν τρία βασικά μέρη: την ορχήστρα, το κοίλο και τη σκηνή.

Ποια είναι τα κύρια χαρακτηριστικά των τριών μερών του θεατρικού οικοδομήματος;

Η ορχήστρα αποτελεί το αρχαιότερο τμήμα του θεάτρου. Η ονομασία της προέρχεται από το ρήμα «ὀρχοῦμαι», που σημαίνει χορεύω. Προορίζεται, λοιπόν, για την κίνηση του χορού. Το σχήμα της αρχικά μοιάζει συνήθως με κύκλο ή πέταλο κι αργότερα με ημικύκλιο. Το δάπεδό της είναι από πατημένο χώμα στα ελληνικά θέατρα, ενώ καλύπτεται με πλάκες στα ρωμαϊκά. Στο κέντρο της βρίσκεται συνήθως η θυμέλη, ένας βωμός αφιερωμένος στον Διόνυσο.

Το κοίλο είναι ο χώρος των θεατών που απλώνεται αμφιθεατρικά πάνω από την ορχήστρα. Στα ελληνικά θέατρα το κοίλο διαμορφώνεται στη φυσική πλαγιά ενός λόφου. Τον πρώτο καιρό οι θεατές κάθονται πάνω στο χώμα ή σε ξύλινους πάγκους. Σε τέτοια θέατρα παίχτηκαν για πρώτη φορά τα έργα των κλασικών ποιητών. Αργότερα, τον 4ο αι. π.Χ., κατασκευάζονται λίθινα καθίσματα, τα εδώλια. Το κοίλο χωρίζεται σε δύο ή τρία μέρη με οριζόντιους διαδρόμους, τα διαζώματα. Οι κλίμακες είναι σκάλες που διαμορφώνονται σαν ακτίνες για την κίνηση των θεατών. Χωρίζουν το κοίλο σε κάθετα τμήματα, τις κερκίδες. Στην πρώτη σειρά, σε τιμητικές θέσεις, τις προεδρίες, κάθονται σημαντικά πρόσωπα, όπως άρχοντες και ιερείς. Σε αντίθεση με τα ελληνικά, τα ρωμαϊκά θέατρα δεν κατασκευάζονται σε πλαγιές λόφων, αλλά σε επίπεδο έδαφος με έναν τοίχο να στηρίζει περιμετρικά ολόκληρη την εξωτερική πλευρά τους.

Η σκηνή είναι ένα μακρόστενο στεγασμένο κτήριο στο πίσω μέρος της ορχήστρας. Αρχικά είναι μια πρόχειρη ξύλινη κατασκευή. Χρησιμεύει ως ένα λιτό φόντο στη θεατρική πράξη και σαν αποθήκη των υλικών της παράστασης ή ως χώρος για την προετοιμασία των υποκριτών, όπως τα σημερινά καμαρίνια. Σταδιακά η σκηνή γίνεται μόνιμη και λίθινη, αργότερα διώροφη. Αποκτά τρεις πόρτες και παράθυρα δίνοντας την εντύπωση πρόσοψης κτηρίου. Αργότερα πάνω στην επίπεδη στέγη της εμφανίζονται οι υποκριτές που χωρίζονται πια από το χορό.

Τι είδους θεάματα φιλοξενούσε;

Ανάλογα με την εποχή το θέατρο σχετίζεται και με διαφορετικές λειτουργίες. Αρχικά, λοιπόν, φιλοξενεί θεατρικές παραστάσεις, αλλά και άλλες δραστηριότητες, όπως πολιτικές συνελεύσεις και συγκεντρώσεις, διαλέξεις φιλοσόφων κ.ά. Στα ρωμαϊκά θέατρα, αντίθετα, οι παραστάσεις θεατρικών έργων είναι ελάχιστες. Πιο συχνές είναι οι παραστάσεις μίμων και οι χοροί παντομίμας, καθώς και άλλα θεάματα, ιδιαίτερα αγαπητά στους Ρωμαίους, όπως μονομαχίες και θηριομαχίες.

Αναπαράσταση ρωμαϊκού ωδείου

Τι γνωρίζουμε για το ωδείο;

Εκτός από τις θεατρικές παραστάσεις, ιδιαίτερα δημοφιλείς στην αρχαία Ελλάδα είναι και οι μουσικές εκδηλώσεις. Πρόκειται κυρίως για μουσικούς αγώνες, δηλαδή διαγωνισμούς μουσικής, τραγουδιού, ποίησης και χορού που γίνονται στο πλαίσιο μεγάλων θρησκευτικών γιορτών. Στην αρχαία Αθήνα, στη νότια πλαγιά της Ακρόπολης, κατασκευάζεται για πρώτη φορά τον 5ο αι. π.Χ., στα χρόνια του Περικλή ένα κτήριο κατάλληλο για μουσικούς αγώνες. Ονομάζεται ωδείο, από τη λέξη «ωδή» που σημαίνει άσμα. Είναι όμως στα ρωμαϊκά χρόνια που τα ωδεία, οι χώροι για τα μουσικά θεάματα, γνωρίζουν μεγάλη διάδοση, ενώ πολύ συχνά χτίζονται ακριβώς δίπλα από τα θέατρα.

Πώς ήταν τα ωδεία στην αρχαιότητα;

Η μορφή τους είναι αντίστοιχη με εκείνη των θεάτρων. Έχουν, δηλαδή, έναν κεντρικό χώρο για την παρουσίαση των θεαμάτων, γύρω από τον οποίο κάθονταν οι θεατές. Η βασική διαφορά τους από τα θέατρα είναι ότι συνήθως τα ωδεία είναι στεγασμένα.

Από το πρώτο ωδείο των αρχαίων χρόνων, το Ωδείο του Περικλή, που είναι, μάλιστα, και το μοναδικό ωδείο της ελληνικής αρχαιότητας, μέχρι τα νεότερα ρωμαϊκά ωδεία, η αρχιτεκτονική μορφή των κτηρίων αυτών εξελίσσεται συνεχώς, με αποτέλεσμα να μην υπάρχει ένας συγκεκριμένος και σταθερός τύπος. Έτσι, το ελληνικό ωδείο των κλασικών χρόνων με την τετράγωνη κάτοψη και τους πολλούς κίονες που στηρίζουν τη στέγη διαδέχονται τα πρώτα ορθογώνια ρωμαϊκά ωδεία που εσωτερικά μοιάζουν με θέατρα και αργότερα τα νεότερα ημικυκλικά ωδεία που έχουν όλα τα χαρακτηριστικά της αρχιτεκτονικής του θεάτρου: κοίλο, ορχήστρα και σκηνή.

Τι είδους θεάματα φιλοξενούσαν;

Η εξέλιξη των ωδείων φανερώνει μία προσπάθεια να βελτιωθούν οι οπτικές και ακουστικές συνθήκες ώστε να εξυπηρετούνται πολλαπλές λειτουργίες. Πράγματι, ενώ το ωδείο του Περικλή χρησιμοποιείται κατά κύριο λόγο για μουσικές εκδηλώσεις, τα ρωμαϊκά ωδεία φιλοξενούν ποικίλα θεάματα, όπως διαλέξεις, απαγγελίες ποιημάτων, παραστάσεις μίμων και χορούς παντομίμας. Λειτουργούν όμως ακόμα και ως χώροι συναθροίσεων των βουλευτών. Μάλιστα, η χρήση των ωδείων δεν είναι πάντοτε διαχωρισμένη από αυτή των θεάτρων, αφού πολλές φορές φιλοξενούν τα ίδια θεάματα. Φαίνεται πάντως ότι τα ωδεία προσφέρονται κυρίως για εκδηλώσεις υψηλής ποιότητας και επομένως απευθύνονται στα ανώτερα κοινωνικά στρώματα.